استقلال المعنى وأثره في الاستثناء من الجمل المتعاطفة دراسة أصولية تطبيقية / The Independencies Of Meaning And Its Effects In Exceptions In The Tendencies Sentences Applied Fundamentals Study

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلف

كلية الشريعة والقانون بطنطا

المستخلص

يهدف هذا البحث إلى إماطة اللثام عن الصلة الوثيقة بين علمي أصول الفقه، واللغة العربية، لا سيما أنه أحد روافد استمداده، ومن الضرورة بمكان العلم به للمجتهد في اجتهاده.
فهذا البحث وإن كان دراسة لغوية، لكنها أصبحت دراسة أصيلة في علم الأصول برز فيها امتزاج العقل مع الوضع في فهم النصوص الشرعية، واستنباط الأحكام منها بإدراك الارتباط بين الألفاظ ومعانيها في حالة انفرادها، ونظم تركيبها، ومعرفة ما تحتف من قرائن بها.
فعمدت في هذا البحث إلى كشف الستار عن موطن من مواطن قوة اللغة، ودقتها في إفادة أساليبها، ودلالة تراكيبها على معانيها، وهو استقلال المعنى، وأثره في عود الاستثناء عقب الجمل المتعاطفة حيث تظهر عبقرية اللغة في هذا الموطن بحق، وشجاعتها في بيان علاقة استقلال المعنى بكلٍ من العطف، والاستثناء، وتحديد تمام كل جملة باستقلالها في إفادتها تمام مدلولها، أو نقصانها عن إفادتها تمام معناها، وكمال مدلولها، فتحتاج إلى ارتباطها بما قبلها؛ حتى تتقوى بها كما في العطف بين أفرادها، ورجوع الاستثناء إلى جميع الجمل بوصفها جملة واحدة بمقتضى العطف والتشريك في الحكم فيما بينها، أو رجوع الاستثناء إلى الأخيرة منها بوصفه من ضرورة تمامها.
فمن هنا كان دور الوضع، والعقل، وما ظهر من قرائن للناظر في النص الشرعي في تحديد ذلك، وما ترتب عليه من ثمار، أو آثار فقهية، فكان هذا هو أنشودة البحث الذي ظهرت فيه خصوبة النص الشرعي في تعلق الألفاظ بمعانيها عن طريق معرفة معهود العرب، وأساليبها في دلالة ألفاظها من حيث إفرادها، وتراكيبها، ومقاصد الشريعة، ومراميها في نصوصها، وإلا كان هذا رميًا في عماية، أو سعيًا في غواية.
 
This study aims to unveil the  deep ties between the sciences of fundamentals and jurisprudences and the Arabic language , as it is one of its roots of prolonging so it  is important to show the science by the scholars by  his endeavors
as much as this study is a linguistics study, there is a deep study in the science of fundamentals showed the mix between the brain and the situation of comprehending the legislated  texts  and to discover the provisions to percept the relation among the sayings and meaning in its singularity sense and the compounded system and to know about the stunning peers 
so this study has focused on to unveil the curtains of the origin of strength of language and its accuracies and notifying the  methods and reasoning of its compounds on meaning in which is the independencies of meaning and the effects in exception after stating the tendencies  sentences to it is developed  the linguistics genuinely as it is a real position and the braving to state and show the relations between the independencies of meaning of each  tendency , exception, and restriction    for each sentence for its notification and the complete evidenced sense or its shortage form the notification of its meaning completely as it is needed to be related to what was before to strengthen in tendency  among the other words so the before -  exceptions to all sentences to be garnished as a one sentence by tendencies and many contributors elements  in on judgments among them, or the relied  exceptions  to the late to be described a basically for completion
then, it is developed the role of the sentence position and the mind and what is shown of peers in the legitimated  texts in core restrictions, in which developed a fruits or jurisprudential  effects and that it is the anthem of the study in which showed the fertility of the legitimated texts and its relations with the meanings by knowing the well – known Arabs and its systems and evidences in meanings of its singular, compounds and the Sharia goals and forgoing in texts otherwise false searching and loosing vision

الكلمات الرئيسية

الموضوعات الرئيسية


  • القرآن الكريم.
  • الإبهاج في شرح منهاج الوصول إلى علم الأصول لابن السبكي، طبعة: دار الكتب العلمية، سنة 1416هــ.
  • إحكام الفصول في أحكام الأصول للباجي، طبعة: دار الغرب الإسلامي، سنة 1407هـ-1986م.
  • أحكام القرآن لابن العربي، طبعة: دار الكتب العلمية، بيروت لبنان، سنة ١٤٢٤ه- ٢٠٠٣م.
  • الإحكام في أصول الأحكام لسيف الدين الآمدي، مطبعة المعارف مصر، سنة 1332هــ.
  • الإحكام في أصول الأحكام، لأبي محمد ابن حزم، طبعة: دار الآفاق الجديدة، بيروت.
  • إرشاد السالك إلى حل ألفية بن مالك لابن قيم الجوزية، طبعة أضواء السلف الرياض، ١٣٧٣هـ - ١٩٥٤م.
  • إرشاد الفحول إلى تحقيق الحق من علم الأصول للشوكاني، طبعة: دار الكتاب العربي، سنة 1419هــ.
  • أساس البلاغة للزمخشري، طبعة دار الكتب العلمية، بيروت لبنان، ١٤١٩هـ - ١٩٩٨م.
  • الاستغناء في الاستثناء للقرافي، طبعة دار الكتب العلمية، بيروت لبنان، 1406هــ.
  • الأشباه والنظائر للسبكي، طبعة دار الكتب العلمية، بيروت، ١٤١١ هـ - ١٩٩١ م.
  • أصول السرخسي لشمس الأئمة السرخسي، طبعة: دار المعارف، بيروت.
  • أصول الفقه لابن مفلح، طبعة: مكتبة العبيكان، الطبعة الأولى، سنة 1420 هـ - 1999م.
  • إعلام الموقعين عن رب العالمين لابن القيم، طبعة: دار الكتب العلمية، سنة 1411هــ.
  • الأم للشافعي، طبعة: دار الفكر بيروت، سنة ١٤٠٣هـ - ١٩٨٣م.
  • إيضاح المبهم من معاني السلم لأحمد الدمنهوري- الناشر مصطفى البابي الحلبي 1342هــ.
  • البحر المحيط في أصول الفقه لبدر الدين الزركشي، طبعة: دار الكتبي، سنة 1414هــ.
  • بداية المجتهد ونهاية المقتصد لابن رشد، طبعة: دار الحديث - القاهرة، سنة ١٤٢٥هـ - ٢٠٠٤ م.
  • بدائع الصنائع في ترتيب الشرائع للكاساني، طبعة: دار الكتب العلمية، سنة 1986م.
  • البرهان في أصول الفقه لإمام الحرمين طبعة: دار الكتب العلمية، سنة 1418هــ - 1997م.
  • بيان المختصر شرح مختصر ابن الحاجب للأصفهاني، طبعة: دار المدني، سنة 1986م.
  • البيان والتحصيل لابن رشد، طبعة دار الغرب الإسلامي - بيروت - لبنان1408هــ - 1988م.
  • تاج العروس من جواهر القاموس للزَّبيدي، طبعة: دار الهداية.
  • التبصرة للشيرازي، طبعة: دار الفكر دمشق، سنة ١٩٨٠م.
  • التحبير شرح التحرير في أصول الفقه لعلاء الدين المرداوي، طبعة: مكتبة الرشد، سنة 2000م.
  • تسهيل الفوائد وتكميل المقاصد لابن مالك، طبعة دار الكاتب العربي للطباعة والنشر بالقاهرة، ١٣٨٧ هـ - ١٩٦٧ م.
  • تشنيف المسامع بجمع الجوامع للزركشي، طبعة: مكتبة قرطبة للبحث العلمي وإحياء التراث، سنة 1418هــ - 1998م.
  • التصريح على التوضيح للأزهري، طبعة دار الكتب العلمية -بيروت-لبنان، ١٤٢١هـ- ٢٠٠٠م.
  • التعريفات لعلي الجرجاني، طبعة: دار الكتب العلمية - بيروت، سنة: 1403هــ -1983م.
  • التقرير والتحبير لابن أمير حاج، طبعة: دار الكتب العلمية، سنة 1403هــ - 1983م.
  • تقويم الأدلة في أصول الفقه، لأبي زيد الدّبوسيّ، طبعة: دار الكتب العلمية، سنة 1421هــ.
  • توضيح المقاصد والمسالك بشرح ألفية ابن مالك لابن أم قاسم المرادي، طبعة: دار الفكر العربي، ١٤٢٨هـ - ٢٠٠٨م.
  • التوقيف على مهمات التعاريف للمناوي، طبعة: عالم الكتب، سنة١٤١٠هـ-١٩٩٠م.
  • تيسير التحرير لأمير بادشاه، طبعة: دار الكتب العلمية بيروت، سنة1403هــ - 1983م.
  • حاشية الصبان على شرح الأشموني لألفية ابن مالك، طبعة دار الكتب العلمية بيروت-لبنان، ١٤١٧ هـ -١٩٩٧م.
  • الحاوي الكبير في فقه مذهب الإمام الشافعي للماوردي، طبعة: دار الكتب العلمية، سنة: 1419هــ -1999م.
  • الخصائص لابن جني، طبعة الهيئة المصرية العامة للكتاب.
  • دلائل الإعجاز لعبد القاهر الجرجاني، مطبعة المدني بالقاهرة - دار المدني بجدة، ١٤١٣هـ - ١٩٩٢م.
  • الذريعة إلى أصول الشريعة للشريف المرتضى، طبعة مؤسسة الإمام الصادق - إيران، تحقيق اللجنة العلمية في مؤسسة الإمام الصادق عليه السلام.
  • الردود والنقود شرح مختصر ابن الحاجب للبابرتي، طبعة: مكتبة الرشد ناشرون، سنة 2005م.
  • رفع الحاجب عن مختصر ابن الحاجب لتاج الدين السبكي، طبعة: عالم الكتب، سنة 1999م.
  • روضة الناظر وجنة المناظر في أصول الفقه على مذهب الإمام أحمد بن حنبل لابن قدامة المقدسي، طبعة: مؤسسة الريان للطباعة والنشر والتوزيع، الطبعة الثانية، سنة 1423هــ-2002م.
  • شرح ابن الناظم على ألفية ابن مالك، طبعة: دار الكتب العلمية، ١٤٢٠هـ - ٢٠٠٠م.
  • شرح التلويح على التوضيح لسعد الدين التفتازاني، طبعة: مكتبة صبيح بمصر.
  • شرح الجلال المحلي على جمع الجوامع بحاشية العطار، طبعة: دار الكتب العلمية.
  • شرح العضد بحاشية السعد والجرجاني، طبعة: دار الكتب العلمية، سنة 1424هــ.
  • شرح ألفية ابن مالك للشاطبي = المقاصد الشافية في شرح الخلاصة الكافية، طبعة معهد البحوث العلمية وإحياء التراث الإسلامي بجامعة أم القرى - مكة المكرمة، ١٤٢٨ هـ - ٢٠٠٧م.
  • شرح الكافية الشافية لابن مالك، طبعة جامعة أم القرى مركز البحث العلمي وإحياء التراث الإسلامي، ١٤٠٢هـ - ١٩٨٢م.
  • شرح الكوكب المنير لابن النجار، طبعة: مكتبة العبيكان الطبعة: الطبعة الثانية، سنة 1418هــ - 1997 م.
  • شرح المعالم في أصول الفقه لابن التلمساني، طبعة: عالم الكتب للطباعة والنشر والتوزيع، سنة 1999م.
  • شرح تنقيح الفصول لشهاب الدين القرافي، طبعة شركة الطباعة الفنية المتحدة، سنة 1393هــ.
  • شرح مختصر الروضة للطوفي، طبعة: مؤسسة الرسالة، سنة 1407 هـ - 1987 م.
  • الصحاح تاج اللغة لأبي نصر الفارابي، طبعة دار العلم للملايين بيروت، الطبعة الرابعة 1407هــ‍ - 1987م.
  • صحيح البخاري لمحمد بن إسماعيل البخاري، طبعة: دار طوق النجاة، سنة 1422هــ.
  • صحيح مسلم لمسلم بن الحجاج، طبعة: دار إحياء التراث العربي، سنة 1412هــ -1991م.
  • طرق الكشف عن مقاصد الشارع للدكتور نعمان جغيم، طبعة: دار النفائس للنشر والتوزيع، الأردن، ١٤٣٥ هـ - ٢٠١٤ م.
  • العقد المنظوم في الخصوص والعموم للقرافي، طبعة المكتبة المكية، دار الكتبي مصر، ١٤٢٠هـ - ١٩٩٩م.
  • علم أصول الفقه، للشيخ عبد الوهاب خلاف، طبعة مكتبة الدعوة.
  • الغيث الهامع شرح جمع الجوامع لأبي زرعة، طبعة: دار الكتب العلمية، سنة 2004م.
  • فتح القدير للكمال ابن الهمام، طبعة: شركة مكتبة ومطبعة مصفى البابي الحلبي وأولاده بمصر، سنة ١٣٨٩هـ = ١٩٧٠م.
  • فصول البدائع في أصول الشرائع للفناري، طبعة: دار الكتب العلمية، سنة 2006م.
  • فواتح الرحموت بشرح مسلم الثبوت للأنصاري، طبعة دار الكتب العلمية - بيروت1423هــ - 2002م.
  • الفوائد السنية في شرح الألفية، للبرماوي، طبعة: مكتبة التوعية الإسلامية، سنة 1436هــ.
  • القاموس المحيط للفيروز آبادي، طبعة: مؤسسة الرسالة للطباعة والنشر، سنة 2005م.
  • كشف الأسرار شرح أصول البزدوي لعبد العزيز البخاري، طبعة: دار الكتاب الإسلامي.
  • لسان العرب لابن منظور، طبعة: دار صادر بيروت، الطبعة الثالثة، سنة 1414هــ .
  • المبسوط للسرخسي، مطبعة السعادة مصر.
  • المحصول لابن العربي، طبعة: دار البيارق - عمان، سنة١٤٢٠هـ - ١٩٩٩م.
  • المحصول لفخر الدين الرازي، طبعة: مؤسسة الرسالة، سنة 1418هــ - 1997م.
  • المحكم والمحيط الأعظم لابن سيده، طبعة: دار الكتب العلمية بيروت، سنة ١٤٢١ هـ - ٢٠٠٠ م.
  • مختار الصحاح للرازي، طبعة: المكتبة العصرية - الدار النموذجية، سنة1420هــ - 1999م.
  • المســتصفى للإمام الغزالي، طبعة: دار الكتب العلمية، سنة ١٤١٣هـ - ١٩٩٣م.
  • المسودة في أصول الفقه لآل تيمية، طبعة: دار الكتاب العربي - بيروت.
  • المصباح المنير في غريب الشرح الكبير للحموي، طبعة: المكتبة العلمية بيروت.
  • معاني القرآن للفراء، طبعة دار المصرية للتأليف والترجمة مصر.
  • المعتمد في أصول الفقه لأبي الحسين البَصْري، طبعة: دار الكتب العلمية، سنة 1403هــ.
  • معجم اللغة العربية المعاصرة د أحمد مختار عبد الحميد، طبعة: عالم الكتب، سنة ١٤٢٩ هـ - ٢٠٠٨ م.
  • المعجم الوسيط لإبراهيم مصطفى، وأحمد الزيات، وحامد عبد القادر، ومحمد النجار، طبعة: دار الدعوة.
  • مغني اللبيب لابن هشام، طبعة دار الفكر دمشق، 1985م.
  • المغني لابن قدامة المقدسي، طبعة: مكتبة القاهرة، سنة 1388هــ - 1968م.
  • مفتاح الأصول إلى بناء الفروع على الأصول لابن التلمساني، طبعة المكتبة المكية - مكة المكرمة، مؤسسة الريان - بيروت (لبنان)، ١٤١٩ هـ - ١٩٩٨ م.
  • مقاييس اللغة لابن فارس، طبعة دار الفكر، عام النشر: 1399هــ - 1979م.
  • المقتضب للمبرد، طبعة عالم الكتب. بيروت.
  • المقدمات الممهدات لابن رشد، طبعة دار الغرب الإسلامي، بيروت لبنان، الطبعة الأولى، ١٤٠٨ هـ - ١٩٨٨ م.
  • ميزان الأصول في نتائج العقول للسمرقندي، طبعة: مطابع الدوحة الحديثة، سنة 1404هــ.
  • نفائس الأصول في شرح المحصول للقرافي، طبعة: مكتبة نزار مصطفى الباز.
  • نهاية السول شرح منهاج الوصول لجمال الدين الإسنوي، طبعة: المعاهد الأزهرية.
  • نهاية المطلب في دراية المذهب لإمام الحرمين الجويني، طبعة دار المنهاج، الطبعة: الأولى، 1428هــ -2007م.
  • نهاية الوصول في دراية الأصول للصفي الهندي، طبعة: المكتبة التجارية، سنة 1996م.

 

References:

 

  • alquran alkarim.
  • al'iibhaj fi sharh minhaj alwusul 'iilaa eilm al'usul liabn alsabki, tabeatun: dar alkutub aleilmiati, sanat 1416h.
  • 'iihkam alfusul fi 'ahkam al'usul lilbaji, tabeatun: dar algharb al'iislamii, sanat 1407h-1986m.
  • 'ahkam alquran liabn alearabii, tabeatun: dar alkutub aleilmiati, bayrut - lubnan, sanatan 1424h- 2003m.
  • al'iihkam fi 'usul al'ahkam lisayf aldiyn alamdi, matbaeat almaearif misr, sanat 1332h.
  • al'iihkam fi 'usul al'ahkami, li'abi muhamad aibn hazma, tabeata: dar alafaq aljadidati, bayrut.
  • 'iirshad alsaalik 'iilaa hali 'alfiat bn malik liabn qiam aljawziati, tabeat 'adwa' alsalaf - alrayad, 1373h - 1954m.
  • 'iirshad alfuhul 'iilaa tahqiq alhaqi min eilm al'usul lilshuwkani, tabeatun: dar alkitaab alearabii, sanatan 1419h.
  • 'asas albalaghat lilzumakhshari, tabeat dar alkutub aleilmiati, bayrut - lubnan, 1419h - 1998m.
  • alaistighna' fi alaistithna' lilqarafi, tabeat dar alkutub aleilmiati, bayrut - lubnan, 1406h.
  • al'ashbah walnazayir lilsabki, tabeat dar alkutub aleilmiati, bayrut, 1411 hi - 1991 mi.
  • 'usul alsarukhsii lishams al'ayimat alsarukhisi, tabeatun: dar almaearifi, bayrut.
  • 'usul alfiqh liabn muflahi, tabeatun: maktabat aleabikan, altabeat al'uwlaa, sanat 1420 hi - 1999m.
  • 'iielam almuaqiein ean rabi alealamin liabn alqiami, tabeatun: dar alkutub aleilmiati, sanat 1411h.
  • al'umu lilshaafieii, tabeatun: dar alfikr - bayrut, sanat 1403h - 1983m.
  • 'iidah almubham min maeani alsilm li'ahmad aldimanhurii- alnaashir mustafaa albabi alhalabii 1342h.
  • albahr almuhit fi 'usul alfiqh libadr aldiyn alzarkashi, tabeatun: dar alkatibi, sanat 1414h.
  • bidayat almujtahid wanihayat almuqtasad liabn rushda, tabeata: dar alhadith - alqahiratu, sanat 1425h - 2004 mi.
  • badayie alsanayie fi tartib alsharayie lilkasani, tabeatun: dar alkutub aleilmiati, sanat 1986m.
  • alburhan fi 'usul alfiqh li'iimam alharamayn tabeata: dar alkutub aleilmiati, sanat 1418hi - 1997m.
  • byan almukhtasar sharh mukhtasar abn alhajib lil'asfahani, tabeatun: dar almadanii, sanat 1986m.
  • alibayan waltahsil liabn rushda, tabeat dar algharb al'iislamii - bayrut - lubnan1408hi - 1988m.
  • taj alearus min jawahir alqamus llzzabydy, tabeatun: dar alhidayati.
  • altabasurat lilshiyrazi, tabeatun: dar alfikr - dimashqa, sanat 1980m.
  • altahbir sharh altahrir fi 'usul alfiqh lieala' aldiyn almardawi, tabeata: maktabat alrishdi, sanatan 2000m.
  • tashil alfawayid watakmil almaqasid liabn malk, tabeat dar alkatib alearabii liltibaeat walnashr bialqahirati, 1387 hi - 1967 mi.
  • tashnif almasamie bijame aljawamie lilzarkashi, tabeatun: maktabat qurtubat lilbahth aleilmii wa'iihya' altarathi, sanatan 1418hi - 1998m.
  • altasrih ealaa altawdih lil'azhari, tabeat dar alkutub aleilmiat -biruti-lubnan, 1421hi- 2000m.
  • altaerifat liealii aljirjani, tabeatun: dar alkutub aleilmiat - bayrut, sinati: 1403hi -1983m.
  • altaqrir waltahbir liabn 'amir haji, tabeatun: dar alkutub aleilmiati, sanat 1403hi - 1983m.
  • taqwim al'adilat fi 'usul alfiqah, li'abi zayd alddbwsy, tabeatun: dar alkutub aleilmiati, sanat 1421h.
  • tawdih almaqasid walmasalik bisharh 'alfiat abn malik liabn 'um qasim almuradi, tabeata: dar alfikr alearbi, 1428hi - 2008mi.
  • altawqif ealaa muhimaat altaearif lilmanawi, tabeatu: ealam alkutab, sunati1410h-1990m.
  • taysir altahrir li'amir badshaha, tabeatun: dar alkutub aleilmiat - bayrut, sinati1403hi - 1983m.
  • hashiat alsubaan ealaa sharh al'ashmunii li'alfiat abn malk, tabeat dar alkutub aleilmiat bayruti-lubnan, 1417 ha -1997m.
  • alhawi alkabir fi fiqh madhhab al'iimam alshaafieii lilmawirdi, tabeatun: dar alkutub aleilmiati, sanati: 1419hi -1999m.
  • alkhasayis liabn jini, tabeat alhayyat almisriat aleamat lilkitabi.
  • dalayil al'iiejaz lieabd alqahir aljirjani, matbaeat almadanii bialqahirat - dar almadanii bijidatin, 1413h - 1992m.
  • aldharieat 'iilaa 'usul alsharieat lilsharif almurtadaa, tabeat muasasat al'iimam alsaadiq - 'iiran, tahqiq allajnat aleilmiat fi muasasat al'iimam alsaadiq ealayh alsalamu.
  • alrudud walnuqud sharh mukhtasar abn alhajib lilbabirti, tabeatu: maktabat alrushd nashiruna, sanat 2005ma.
  • rafae alhajib ean mukhtasar abn alhajib litaj aldiyn alsabki, tabeata: ealam alkatab, sanatan 1999m.
  • rudat alnaazir wajnat almanazir fi 'usul alfiqh ealaa madhhab al'iimam 'ahmad bin hanbal liaibn qudamat almaqdisi, tabeatu: muasasat alrayaan liltibaeat walnashr waltawzie, altabeat althaaniati, sanat 1423h-2002m.
  • sharah abn alnaazim ealaa 'alfiat abn malika, tabeatun: dar alkutub aleilmiati, 1420hi - 2000mi.
  • sharah altalwih ealaa altawdih lisaed aldiyn altaftazani, tabeatun: maktabat sabih bimasra.
  • sharah aljalal almahaliyu ealaa jame aljawamie bihashiat aleatari, tabeatan: dar alkutub aleilmiati.
  • sharh aleadad bihashiat alsaed waljirjani, tabeatun: dar alkutub aleilmiati, sanat 1424h.
  • sharh 'alfiat aibn malik lilshaatibii = almaqasid alshaafiat fi sharh alkhulasat alkafiati, tabeat maehad albuhuth aleilmiat wa'iihya' alturath al'iislamii bijamieat 'umi alquraa - makat almukaramati, 1428 hi - 2007m.
  • sharh alkafiat alshaafiat liabn malka, tabeat jamieat 'ami alquraa markaz albahth aleilmii wa'iihya' alturath al'iislami, 1402hi - 1982m.
  • sharah alkawkab almunir liabn alnijaari, tabeata: maktabat aleabikan altabeata: altabeat althaaniatu, sanatan 1418hi - 1997 mi.
  • sharah almaealim fi 'usul alfiqh liabn altilmasani, tabeata: ealam alkutub liltibaeat walnashr waltawziei, sanat 1999m.
  • sharh tanqih alfusul lishihab aldiyn alqaraafi, tabeat sharikat altibaeat alfaniyat almutahidati, sanat 1393h.
  • sharh mukhtasar alrawdat liltuwfii, tabeatu: muasasat alrisalati, sanat 1407 ha - 1987 mi.
  • alsihah taj allughat li'abi nasr alfarabi, tabeat dar aleilm lilmalayin - bayruta, altabeat alraabieat 1407hi‍ - 1987m.
  • shih albukharii limuhamad bin 'iismaeil albukhariu, tabeatun: dar tawq alnajati, sanat 1422h.
  • sahih muslim limuslim bn alhajaji, tabeatun: dar 'iihya' alturath alearabii, sanatan 1412hi -1991m.
  • turuq alkashf ean maqasid alshaarie lilduktur nueman jighim, tabeata: dar alnafayis lilnashr waltawziei, al'urduni, 1435 hi - 2014 mi.
  • aleuqd almanzum fi alkhusus waleumum lilqarafi, tabeat almaktabat almakiyati, dar alkatbi - masr, 1420h - 1999m.
  • ealam 'usul alfiqah, lilshaykh eabd alwahaab khilafi, tabeat maktabat aldaewati.
  • alighayth alhamie sharh jame aljawamie li'abi zareata, tabeata: dar alkutub aleilmiati, sanat 2004m.
  • fath alqadir lilkamal abn alhamami, tabeatan: sharikat maktabat wamatbaeat musfaa albabi alhalabii wa'awladuh bimasra, sanat 1389hi = 1970m.
  • fusul albadayie fi 'usul alsharayie lilfanari, tabeatun: dar alkutub aleilmiati, sanat 2006m.
  • fawatih alrahmut bisharh muslim althubut lil'ansari, tabeat dar alkutub aleilmiat - bayrut1423hi - 2002m.
  • alfawayid alsuniyat fi sharh al'alfiati, lilbarmawi, tabeatu: maktabat altaweiat al'iislamiati, sanat 1436h.
  • alqamus almuhit lilfayruz abadi, tabeatu: muasasat alrisalat liltibaeat walnashri, sanat 2005m.
  • kashaf al'asrar sharh 'usul albizdawi lieabd aleaziz albukhari, tabeatan: dar alkitaab al'iislamii.
  • lisan alearab liabn manzurin, tabeatu: dar sadir - bayruta, altabeat althaalithatu, sanat 1414hi .
  • almabsut lilsarukhsi, matbaeat alsaeadat - masr.
  • almahsul liabn alearabii, tabeatun: dar albayariq - eaman, sanati1420h - 1999m.
  • almahsul lifakhr aldiyn alraazi, tabeatun: muasasat alrisalati, sanat 1418hi - 1997m.
  • almuhkam walmuhit al'aezam liabn sayidh, tabeatun: dar alkutub aleilmiat - bayrut, sanat 1421 hi - 2000 mi.
  • mukhtar alsihah lilraazi, tabeatu: almaktabat aleasriat - aldaar alnamudhajiatu, sanatu1420hi - 1999m.
  • almistusafaa lil'iimam alghazalii, tabeatun: dar alkutub aleilmiati, sanat 1413hi - 1993m.
  • almuswadat fi 'usul alfiqh lal timiatun, tabeata: dar alkitaab alearabii - bayrut.
  • almisbah almunir fi gharayb alsharh alkabir lilhamawi, tabeatu: almaktabat aleilmiat - bayrut.
  • maeani alquran lilfara'i, tabeat dar almisriat liltaalif waltarjamat - masir.
  • almuetamad fi 'usul alfiqh li'abi alhusayn albasry, tabeatun: dar alkutub aleilmiati, sanat 1403h.
  • maejam allughat alearabiat almueasirat d 'ahmad mukhtar eabd alhamidi, tabeatu: ealam alkatab, sanat 1429 hi - 2008 mi.
  • almuejam alwasit li'iibrahim mustafaa, wa'ahmad alzayati, wahamid eabd alqadir, wamuhamad alnajar, tabeatun: dar aldaewati.
  • maghni allabib liabn hishami, tabeat dar alfikr - dimashqa, 1985mi.
  • almughaniy liabn qudamat almaqdisi, tabeatun: maktabat alqahirati, sanat 1388hi - 1968m.
  • miftah al'usul 'iilaa bina' alfurue ealaa al'usul liaibn altilmsani, tabeat almaktabat almakiyat - makat almukaramati, muasasat alrayaan - bayrut (lubnan), 1419 hu - 1998 mi.
  • maqayis allughat liabn farisin, tabeat dar alfikri, eam alnashri: 1399hi - 1979m.
  • almuqtadab lilmubaradi, tabeat ealam alkutubu. - bayrut.
  • almuqadimat almumahadat liabn rushda, tabeat dar algharb al'iislamii, bayrut- lubnan, altabeat al'uwlaa, 1408 hi - 1988 mi.
  • mizan al'usul fi natayij aleuqul lilsamirqandi, tabeatun: matabie aldawhat alhadithati, sanat 1404h.
  • nafayis al'usul fi sharh almahsul lilqarafi, tabeatun: maktabat nizar mustafaa albaz.
  • nihayat alsuwl sharh minhaj alwusul lijamal aldiyn al'iisnawii, tabeatu: almaeahid al'azhariati.
  • nihayat almattlab fi dirayat almadhhab li'iimam alharamayn aljuayni, tabeat dar alminhaji, altabeati: al'uwlaa, 1428hi -2007m.
  • nihayat alwusul fi dirayat al'usul lilsafii alhindii, tabeatu: almaktabat altijariati, sanat 1996m.