السلطة الإجرائية لمحكمة الأسرة في تبصرة الخصوم دراسة تأصيلية مقارنة بأحكام الفقه الإسلامي / The Procedural Authority Of The Family Court In The Insight Of Opponents A Fundamental Study Compared To The Provisions Of Islamic Jurisprudence

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلف

جامعة الازهر باسيوط

المستخلص

يتناول البحث دراسة وتحليلاً لما منحه القانون محكمة الأسرة من سلطة إجرائية بشأن منازعات الأحوال الشخصية وأهمية حسمها وقطع دابر الخلافات الأسرية.
ويعمد البحث إلى بيان حدود هذه السلطة وإبراز ما تتميز به محاكم الأسرة عن غيرها من المحاكم في مجال إرشاد الخصوم وتوعيتهم بحسن سير الخصومة، كما يكشف البحث عن مدى ما يحتاج إليه قانون المرافعات المدنية والتجارية من دراسات حول دور القاضي المدني في سير الخصومة، أسوة بما يجري بشأن القاضي الإداري والدستوري.
ويركز البحث أيضاً على إظهار مواضع التطبيق العملي لدور القاضي في إرشاد الخصوم وتبصرتهم بمقتضيات الدفاع والمطالبة. ويتسم البحث بتأصيل الدراسة ومقارنتها بين الفقه الإسلامي والقانون الوضعي وإظهار مواضع الاتفاق والاختلاف بين النظامين ومد المشرع بما يحتاج إليه من مظاهر تطور السلطة الإجرائية لمحاكم الأسرة
 
The research deals with a study and analysis of the procedural authority granted by law to the Family Court regarding personal status disputes and the importance of resolving them and resolving family disputes.The research seeks to clarify the limits of this authority and highlight what distinguishes family courts from other courts in the field of guiding opponents and educating them about the proper conduct of the dispute. The research also reveals the extent to which the Commercial Civil Procedure Law needs studies on the role of the civil judge in the conduct of the dispute, similar to what Being regarding the administrative and constitutional judge.The research also focuses on showing the practical applications of the judge’s role in guiding the opponents and giving them insight into the requirements of the defense and claim. The research is characterized by consolidating the study and comparing it between Islamic jurisprudence and positive law, showing areas of agreement and difference between the two systems, and providing the legislator with what he needs in terms of aspects of the development of the procedural authority of family courts.

الكلمات الرئيسية

الموضوعات الرئيسية


  • الأستاذ الدكتور / إبراهيم نجيب سعد :

    1- القانون القضائي الخاص ، طبعة منشأة المعارف بالإسكندرية 1973م.

    الأستاذ الدكتور / أحمد عوض هندي :

    2- قانون المرافعات دار الجامعة الجديدة 2023م .

    الأستاذ الدكتور / أحمد نصر الجندي :

    3- الأحوال الشخصية في الإسلام سلسلة كتابك ، دار المعارف ، د.ت.

    الأستاذ الدكتور / الأنصاري حسن النيداني :

    4- القاضي والجزاء الإجرائي ، دار الجامعة الجديدة 1999م .

    الأنصاري : زكريا محمد محمد بن زكريا الأنصاري :

    5- أسنى المطالب في شرح روض الطالب دار الكتاب الإسلامي ، د.ت .

    البهوتي : منصور بن يونس الحنبلي :

    6- كشاف القناع عن متن الإقناع ، طبعة دار الكتب العلمية ، بيروت د.ت .

    الُّتسُولي : علي بن عبدالسلام :

    7- البهجة في شرح التحفة تحقيق / محمد عبدالقادر شاهين ، الطبعة الأولي ، دار الكتب العلمية 1418هــ 1998م .

    الجصَّاص : أبوبكر الرازي ، المكتبة الشاملة .

    8- شرح مختصر الطحاوي .

    الجويني : عبدالملك بن عبدالله بن يوسف بن محمد ، الملقب بإمام الحرمين :

    9- نهاية المطلب في دراية المذهب ، د.ت .

    الخرشي : محمد بن عبدالله الخرشي المالكي :

    10- شرح مختصر خليل ، دار الفكر للطباعة ، بيروت ، د.ت .

    الدميري : تاج الدين بهرام بن عبدالله بن عبدالعزيز :

    11- تحبير المختصر وهو الشرح الوسط لبهرام علي مختصر خليل تحقيق د/ أحمد بن عبدالكريم نجيب ود/ حافظ بن عبدالرحمن خير . الناشر : مركز نجيبويه للمخطوطات وخدمة التراث ، الطبعة الأولي 1434هــ - 2013م .

     

    السرخسي : شمس الأئمة محمد بن أحمد :

    12- المبسوط . الناشر : دار المعرفة 1414هــ .

    السيوطي : جلال الدين عبدالرحمن :

    13- الأشباه والنظائر ، الطبعة الأولي ، دار الكتب العلمية ، بيروت 1411هــ .

    الشوكاني : محمد بن علي بن محمد بن عبدالله :

    14- السيل الجرار المتدفق علي حدائق الأزهار . الطبعة الأولي ، دار ابن حزم ، د.ت .

    الشيرازي : أبو اسحاق إبراهيم بن علي بن يوسف :

    15- المهذب في فقه الإمام الشافعي . دار الكتب العلمية ، د.ت .

    الأستاذ / ظاهر القاسمي :

    16- نظام الحكم في الشريعة والتاريخ الإسلامي . ط1 ، دار النفائس ، بيروت 1992م .

    ابن عبد البر : أبو عمر يوسف :

    17- الكافي في فقه أهل المدينة . تحقيق / محمد محمد الموريتاني الطبعة الثانية . مكتبة الرياض الحديثة 1400هــ .

    عبد الحكم سيد سلمان :

    18- المشكلات والإجراءات في قانون محكمة الأسرة . طبعة المركز الدستوري الدولي للإصدارات القانونية بالقاهرة 2005/2006م .

    عبدالسلام الترمانيني :

    19- الزواج عند العرب في الجاهلية والإسلام . دراسة مقارنة . سلسة عالم المعرفة ، المجلس الوطني للثقافة والفنون والآداب .

    المستشار / عدلي أمير خالد :

    20- محكمة الأسرة ، قواعد وإجراءات في ضوء أحكام قوانين الأحوال الشخصية . طبعة دار الجامعة الجديدة 2005م .

    العز بن عبدالسلام :

    21- قواعد الأحكام في مصالح الأنام ، دار الجيل ، بيروت ، 1401هــ / 1980م.

     

    الأستاذ الدكتور / عزمي عبدالفتاح :

    22- التمييز بين الواقع والقانون وتوزيع المهام الإجرائية في الخصومة المدنية علي هذا الأساس كحل تأصيلي لمشكلة تغيير أساس الادعاء . مجلة المحامي الكويتية ، السنة التاسعة ، عدد أكتوبر 1986م .

    عليش : محمد بن أحمد :

    23- منح الجليل شرح مختصر خليل . دار الفكر 1409هــ .

    علي حيدر خواجه أمين أفندي :

    24- دور الحكام شرح مجلة الأحكام . الطبعة الأولي ، دار الجيل 1411هــ - 1991م .

    الأستاذ الدكتور / علي عطية أبو هيكل :

    25- النزول عن الحكم ، دار الجامعة الجديدة 2022م .

    26- .. الدور التوجيهي للقاضي في الخصومة المدينة ، دراسة تأصيلية وتطبيقية في قانون المرافعات المدنية والتجارية 2024م .

    27- .. فكرة الإعفاء من الجزاء الإجرائي رغم بقاء العيب ، دار الجامعة الجديدة 2017م .

    العمراني : أبو الحسين يحيى بن أبي الخير بن سالم :

    28- البيان في مذهب الإمام الشافعي . تحقيق / قاسم محمد النووي . الطبعة الأولي ، دار المنهاج . جدة . 1421هــ - 2000م .

    بن فرحون : إبراهيم بن علي بن محمد ابن فرحون :

    29- تبصرة الحكام في أصول الأقضية ومناهج الأحكام . مكتبة الكليات الأزهرية . الطبعة الأولي . 1406هــ - 1986م .

    الأستاذ الدكتور / فتحي والي :

    30- المبسوط في قانون القضاء المدني . دار النهضة العربية 2017م .

    31- .. نظرية البطلان في قانون المرافعات . دار النهضة العربية 1997م .

     

    الأستاذ الدكتور / فهيد بن وزير بن مطلع الروقي العتيبي :

    32- تلقين القاضي الخصوم والشهود ، دراسة فقهية تطبيقية علي الأحكام القضائية بالمحاكم السعودية بحث منشور بمجلة مداد الآداب بجامعة أم القرى بالسعودية 2022م .

    ابن قدامة : أبو محمد موفق الدين عبدالله بن أحمد بن محمد المقدسي :

    33- المغني شرح مختصر الخرقي . مكتبة القاهرة ، 1388هــ - 1968م .

    القرافي : أبو العباس أحمد بن إدريس :

    34- الذخيرة . تحقيق : محمد حجي وآخرين . الطبعة الأولي ، دار الغرب الإسلامي . بيروت 1994م .

    القيرواني : ابن أبي زيد :

    35- النوادر والزيادات علي ما في المدونة من غيرها من الأمهات . تحقيق : د/ عبدالفتاح محمد الحلو وآخرين . الطبعة الأولي . دار الغرب الإسلامي ، بيروت 1999م .

    الكاساني : علاء الدين أبي بكر بن مسعود الحنفي :

    36- بدائع الضائع في ترتيب الشرائع . دار الكتب العلمية ، بيروت 1971م .

    محمد أبو زهرة :

    37- الأحوال الشخصية . دار الفكر العربي ، الطبعة الثالثة 1957م.

    الأستاذ الدكتور / محمد عبدالنبي السيد غانم :

    38- إجراءات التقاضي أمام محاكم الأسرة . دار النهضة العربية 2016م .

    المستشار / محمد عزمي البكري :

    39- التعليق علي قانون إنشاء محاكم الأسرة . دار محمود للنشر والتوزيع 2004م .

    المستشار / محمد علي سكيكر :

    40- شرح وتعليق علي القانونين رقمي 10-11 لسنة 2004م بشأن إنشاء محكمة الأسرة وصندوق تأمين الأسرة طبعة منشأة المعارف بالإسكندرية 2004م .

    الدكتور المستشار / محمد ظهري محمود :

    41- نظرية الدعوى وإدارة العدالة ، طبعة دار الفكر العربي 2005م .

    الأستاذ الدكتور / محمد محمود محمد إبراهيم :

    42- النظرية العامة للتكييف القانوني للدعاوى في قانون المرافعات ، دار الفكر العربي 1982م .

    المرداوي : علاء الدين أبي الحسن علي بن سليمان :

    43- الإنصاف في معرفة الراجح من الخلاف . الطبعة الثانية . دار إحياء التراث العربي ، د.ت .

    المرغيناني : علي بن أبي بكر بن عبدالجليل :

    44- الهداية في شرح بداية المبتدي ، تحقيق / طلال يوسف . دار إحياء التراث العربي ، بيروت ، د.ت .

    الماوردي : أبو الحسن علي بن محمد بن حبيب :

    45- الأحكام السلطانية والولايات الدينية . طبعة دار الكتب العلمية ، بيروت ، 1978م .

    46- .. الحاوي الكبير ، تحقيق : علي محمد معوض وعادل أحمد عبدالموجود ، دار الكتب العلمية ، بيروت الطبعة الأولي 1414هــ - 1994م .

    ابن نجيم : زين الدين بن إبراهيم بن محمد :

    47- البحر الرائق شرح كنز الدقائق . الطبعة الثانية . دار الكتاب الإسلامي ، د.ت .

    48- .. الأشباه والنظائر ، الطبعة الأولي ، 1413هــ .

    الأستاذ الدكتور / نصر فريد محمد واصل :

    49- السلطة القضائية ونظام القضاء في الإسلام . الطبعة الثانية ، مطبعة الأمانة جزيرة بدران ، شبرا مصر 1403هــ - 1983م .

    الأستاذ الدكتور / نبيل اسماعيل عمر :

    50- سلطة القاضي التقديرية في المواد المدنية والتجارية . دار الجامعة الجديدة 2014م .

    51- .. امتناع القاضي عن القضاء بعلمه الشخصي . دار الجامعة الجديدة 2011م .

    52- .. سبب الطلب القضائي أمام محكمة الاستئناف . دار الجامعة الجديدة 2008م .

    53- .. عدم فاعلية الجزاءات الإجرائية في قانون المرافعات ، دار الجامعة الجديدة 2016م .

    54- .. الدفع بعدم القبول ونظامه القانوني ، دار الجامعة الجديدة 2004م.

    55- .. دراسات في قانون المرافعات المدنية والتجارية ، دار الجامعة الجديدة 2008م .

    ابن الهمام : كمال الدين محمد بن عبدالواحد السيواسي السكندري :

    56- فتح القدير علي الهداية ، دار الكتب العلمية ، بيروت ، لبنان ، د.ت .

    الدكتورة / هدى نور :

    57- الاتجاهات الحديثة في إجراءات التقاضي وقواعد الطعن أمام محاكم الاسرة . شركة ناس للطباعة 2018م .

    الهيتمي : الإمام أحمد بن محمد بن حجر :

    58- تحفة المحتاج في شرح المنهاج . المكتبة التجارية الكبري بمصر 1983م .

    الأستاذ الدكتور / وجدي راغب فهمي :

    59- دراسات في مركز الخصم أمام القضاء المدني ، مجلة العلوم القانونية والاقتصادية السنة 18 العدد الأول 1976م .

    60- مبادئ القضاء المدني ، دار النهضة العربية 2001م .

     

    References:

     

    • al'ustadh alduktur / 'iibrahim najib saed :

     1- alqanun alqadayiyu alkhasu , tabeat munsha'at almaearif bial'iiskandariat 1973m.

    • al'ustadh alduktur / 'ahmad eawad hindiun :

     2- qanun almurafaeat - dar aljamieat aljadidat 2023m .

    • al'ustadh alduktur / 'ahmad nasr aljundiu :

     3- al'ahwal alshakhsiat fi al'iislam - silsilat kitabik , dar almaearif , da.t.

    • al'ustadh alduktur / al'ansariu hasan alnaydani :

     4- alqadi waljaza' al'iijrayiyi , dar aljamieat aljadidat 1999m .

    • al'ansari : zakariaa muhamad muhamadin zakariaa al'ansariu :

     5- 'asnaa almatalib fi sharh rawd altaalib dar alkitaab al'iislamii , du.t .

    • albhuti : mansur bin yunus alhanbaliu :

     6- kshaf alqinae ean matn al'iiqnae , tabeat dar alkutub aleilmiat , bayrut da.t .

    • allutsuly : eali bin eabdalsalam :

     7- albahjat fi sharh altuhfat tahqiq / muhamad eabdalqadir shahin , altabeat al'awaliu , dar alkutub aleilmiat 1418hi 1998m .

    • aljssas : 'abubakr alraazi , almaktabat alshaamila .

    8- sharh mukhtasar altuhawi .

    • aljuini : eabdalmalik bin eabdalllh bin yusif bin muhamad , almulaqab bi'iimam alharamayn :

    9- nihayat almattlab fi dirayat almadhhab , du.t .

    • alkharshii : muhamad bn eabdallah alkharshii almalikii :

    10- sharh mukhtasar khalil , dar alfikr liltibaeat , bayrut , du.t .

    • aldimiri : taj aldiyn bihiram bin eabdallh bin eabdialeaziz :

    11- tahibir almukhtasar wahu alsharh alwasat libhram eali mukhtasar khalil tahqiq du/ 'ahmad bin eabdalkarim najib wada/ hafiz bin eabdalrahman khayr . alnaashir : markaz najibuyh lilmakhtutat wakhidmat alturath , altabeat al'awali 1434hi - 2013m .

    • alsarukhsi : shams al'ayimat muhamadin 'ahmad :

    12- almabsut . alnaashir : dar almaerifat 1414hi .

    • alsiuti : jalal aldiyn eabdalrahman :

    13- al'ashbah walnazayir , altabeat al'awaliu , dar alkutub aleilmiat , bayrut 1411hi .

    • alshukani : muhamad bin ealiin bin muhamad bin eabdallh :

    14- alisil aljaraar almutadafiq eali hadayiq al'azhar . altabeat al'awaliu , dar aibn hazam , du.t .

    • alshiyrazi : 'abu ashaq 'iibrahim bin eali bin yusuf :

    15- almuhadhab fi fiqh al'iimam alshaafieiu . dar alkutub aleilmiat , da.t .

    • al'ustadh / zahir alqasimii :

    16- nizam alhukm fi alsharieat waltaarikh al'iislamii . ta1 , dar alnafayis , bayrut 1992m .

    • abin eabd albari : 'abu eumar yusuf :

    17- alkafi fi fiqh 'ahl almadina . tahqiq / muhamad muhamad almuritani - altabeat althaania . maktabat alriyad alhadithat 1400hi .

    • eabd alhakam sayid salman :

    18- almushkilat wal'iijra'at fi qanun mahkamat al'usra . tabeat almarkaz aldusturii aldawlii lil'iisdarat alqanuniat bialqahirat 2005/2006m .

    • eabdalsalam altirmaniniu :

    19- alzawaj eind alearab fi aljahiliat wal'iislam . dirasat muqarana . salisat ealam almaerifat , almajlis alwataniu lilthaqafat walfunun waladab .

    • almustashar / eadli 'amir khalid :

    20- mahkamat al'usrat , qawaeid wa'iijra'at fi daw' 'ahkam qawanin al'ahwal alshakhsia . tabeat dar aljamieat aljadidat 2005m .

    • aleizu bn eabdalsalam :

    21- qawaeid al'ahkam fi masalih al'anam , dar aljil , bayrut , 1401hi / 1980m.

    • al'ustadh alduktur / eazmi eabdalfataah :

    22- altamyiz bayn alwaqie walqanun watawzie almahami al'iijrayiyat fi alkhusumat almadaniat eali hadha al'asas kahulin tasiliin limushkilat taghyir 'asas alaidiea' . majalat almuhami alkuaytiat , alsanat altaasieat , eadad 'uktubar 1986m .

    • ealish : muhamadin 'ahmad :

    23- mnah aljalil sharh mukhtasar khalil . dar alfikr 1409hi .

    • eali haydar khawajih 'amin 'afindi :

    24- dur alhukaam sharh majalat al'ahkam . altabeat al'awaliu , dar aljil 1411hi - 1991m .

    • al'ustadh alduktur / eali eatiat 'abu haykal :

    25- alnuzul ean alhukm , dar aljamieat aljadidat 2022m .

    26- .. aldawr altawjihiu lilqadi fi alkhusumat almadinat , dirasat tasiliat watatbiqiat fi qanun almurafaeat almadaniat waltijariat 2024m .

    27- .. fikrat al'iiefa' min aljaza' al'iijrayiyi raghm baqa' aleayb , dar aljamieat aljadidat 2017m .

    • aleumranii : 'abu alhusayn yahyaa bn 'abi alkhayr bin salim :

    28- alibayan fi madhhab al'iimam alshaafieii . tahqiq / qasim muhamad alnawawii . altabeat al'awaliu , dar alminhaj . jida . 1421hi - 2000m .

    • abin farhun : 'iibrahim bin ealii bin muhamad abn farhun :

    29- tabsirat alhukaam fi 'usul al'aqdiat wamanahij al'ahkam . maktabat alkuliyaat al'azharia . altabeat al'awali . 1406hi - 1986m .

    • al'ustadh alduktur / fathi wali :

    30- almabsut fi qanun alqada' almadanii . dar alnahdat alearabiat 2017m .

    31- .. nazariat albatlan fi qanun almurafaeat . dar alnahdat alearabiat 1997m .

    • al'ustadh alduktur / fuhayd bin wazir bin matlae alruwqii aleutaybiu :

    32- talqin alqadi alkhusum walshuhud , dirasat fiqhiat tatbiqiat eali al'ahkam alqadayiyat bialmahakim alsaeudiat bahth manshur bimajalat madad aladab bijamieat 'umi alquraa bialsaeudiat 2022m .

    • abn qudamat : 'abu muhamad muafaq aldiyn eabdalllh bin 'ahmad bin muhamad almaqdisi :

    33- almughaniy sharh mukhtasar alkharqii . maktabat alqahirat , 1388hi - 1968m .

    • alqarafi : 'abu aleabaas 'ahmad bin 'iidris :

    34- aldhakhira . tahqiq : muhamad hajiy wakhrin . altabeat al'awaliu , dar algharb al'iislamii . bayrut 1994m .

    • alqayrawani : abn 'abi zayd :

    35- alnawadir walziyadat eali ma fi almudawanat min ghayriha min al'umahat . tahqiq : du/ eabdalfataah muhamad alhulw wakhrin . altabeat al'awaliu . dar algharb al'iislamii , bayrut 1999m .

    • alkasani : eala' aldiyn 'abi bakr bin maseud alhanafii :

    36- badayie aldaayie fi tartib alsharayie . dar alkutub aleilmiat , bayrut 1971m .

    • muhamad 'abu zahrat :

    37- al'ahwal alshakhsia . dar alfikr alearabii , altabeat althaalithat 1957m.

    • al'ustadh alduktur / muhamad eabdalnabi alsayid ghanim :

    38- 'iijra'at altaqadi 'amam mahakim al'usra . dar alnahdat alearabiat 2016m .

    • almustashar / muhamad eazmii albakriu :

    39- altaeliq eali qanun 'iinsha' mahakim al'usra . dar mahmud lilnashr waltawzie 2004m .

    • almustashar / muhamad eali skikar :

    40- sharah wataeliq ealii alqanunayn raqami 10-11 lisanat 2004m bishan 'iinsha' mahkamat al'usrat wasunduq tamin al'usrat tabeat munsha'at almaearif bial'iiskandariat 2004m .

    • alduktur almustashar / muhamad zahri mahmud :

    41- nazariat aldaewaa wa'iidarat aleadalat , tabeat dar alfikr alearabii 2005m .

    • al'ustadh alduktur / muhamad mahmud muhamad 'iibrahim :

    42- alnazariat aleamat liltakyif alqanunii lildaeawaa fi qanun almurafaeat , dar alfikr alearabii 1982m .

    • almardawi : eala' aldiyn 'abi alhasan ealii bin sulayman :

    43- al'iinsaf fi maerifat alraajih min alkhilaf . altabeat althaania . dar 'iihya' alturath alearabii , du.t .

    • almarghinani : ealiu bin 'abi bakr bin eabdialjalil :

    44- alhidayat fi sharh bidayat almubtadi , tahqiq / talal yusif . dar 'iihya' alturath alearabii , bayrut , du.t .

    • almawardi : 'abu alhasan ealiin bin muhamad bin habib :

    45- al'ahkam alsultaniat walwilayat aldiynia . tabeat dar alkutub aleilmiat , bayrut , 1978m .

    46- alhawi alkabir , tahqiq : eali muhamad mueawad waeadil 'ahmad eabdalmawjud , dar alkutub aleilmiat , bayrut altabeat al'awali 1414hi - 1994m .

    • abin mukhayam : zayn aldiyn bin 'iibrahim bin muhamad :

    47- albahr alraayiq sharh kanz aldaqayiq . altabeat althaania . dar alkitaab al'iislamii , du.t .

    48- al'ashbah walnazayir , altabeat alawali , 1413hi .

    • al'ustadh alduktur / nasr farid muhamad wasal :

    49- alsultat alqadayiyat wanizam alqada' fi al'iislam . altabeat althaaniat , matbaeat al'amanat - jazirat badran , shubra misr 1403hi - 1983m .

    • al'ustadh alduktur / nabil 'iismaeil eumar :

    50- sultat alqadi altaqdiriat fi almawadi almadaniat waltijaria . dar aljamieat aljadidat 2014m .

    51- .. amtinae alqadi ean alqada' bieilmih alshakhsii . dar aljamieat aljadidat 2011m .

    52- .. sabab altalab alqadayiyi 'amam mahkamat alaistinaf . dar aljamieat aljadidat 2008m .

    53- .. eadam faeiliat aljaza'at al'iijrayiyat fi qanun almurafaeat , dar aljamieat aljadidat 2016m .

    54- .. aldafe bieadam alqabul wanizamih alqanunii , dar aljamieat aljadidat 2004m.

    55- .. dirasat fi qanun almurafaeat almadaniat waltijariat , dar aljamieat aljadidat 2008m .

    • abn alhumam : kamal aldiyn muhamad bin eabdalwahid alisiyuasi alsakandari :

    56- fath alqadir ealii alhidayat , dar alkutub aleilmiat , bayrut , lubnan , du.t .

    • aldukturat / hudaa nur :

    57- alaitijahat alhadithat fi 'iijra'at altaqadi waqawaeid altaen 'amam mahakim alasira . sharikat nas liltibaeat 2018m .

    • alhitmi : al'iimam 'ahmad bin muhamad bin hajr :

    58- tahifat almuhtaj fi sharh alminhaj . almaktabat altijariat alkibrii bimisr 1983m .

    • al'ustadh alduktur / wajdi raghib fahmi :

    59- dirasat fi markaz alkhasm 'amam alqada' almadanii , majalat aleulum alqanuniat walaiqtisadiat alsunat 18 aleadad al'awal 1976m .

    60- mabadi alqada' almadanii , dar alnahdat alearabiat 2001m .