الذكاء الاصطناعي كمحكم في منازعات عقود التجارة الإلكترونية / Artificial Intelligence as an Arbitrator in E-Commerce Contract Disputes

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلف

المعهد العالي للعلوم الإدارية التقدمة و الحاسبات بالبحيرة

المستخلص

أحدث الذكاء الاصطناعي تحولاً كبيراً في مجال فض منازعات عقود التجارة الإلكترونية، فقد أصبح قادراً على تحليل العقود، واستخلاص نقاط النزاع في دقائق معدودة بدلاً من شهور، وهذه التقنية توفر وقتاً، وجهداً كبيرين مقارنة بالتحكيم التقليدي، لكنها تصطدم بعدة تحديات قانونية وعملية، وأهم ما يميز التحكيم الآلي هو سرعته الفائقة، وقدرته على معالجة آلاف النزاعات يوميًّا بتكلفة زهيدة جدًّا مقارنة بالتحكيم البشري، كما يمكن الاستفادة من قواعد بيانات ضخمة للسوابق القضائية لاتخاذ قرارات متسقة لكن هذه المزايا تقابلها تحديات كبيرة.
من الناحية القانونية، تشترط معظم الأنظمة أن يكون المحكم شخصاً طبيعيًّا، مما يثير شكوكاً حول شرعية القرارات الصادرة عن أنظمة الذكاء الاصطناعي، كما توجد مخاوف تتعلق بالشفافية؛ لأن بعض خوارزميات التعلم العميق يصعب تفسير آلية اتخاذها للقرارات، وفي الواقع العملي يصلح التحكيم الآلي فقط للمنازعات اليسيرة، والمتكررة، مثل نزاعات المستهلكين، أو المشاكل اليسيرة في المعاملات الإلكترونية، أما النزاعات المعقدة التي تتطلب تفسيراً قانونيًّا دقيقاً ،أو مراعاة ظروف خاصة، فتبقى بحاجة إلى تدخل بشري.
الحل الأمثل يكمن في اتباع نهج هجين يجمع بين كفاءة الآلة ورقابة الإنسان، يمكن للذكاء الاصطناعي تحليل النزاع ، واقتراح الحلول، ثم يقوم محكم بشري بمراجعتها، وإصدار القرار النهائي كما يجب تطوير أطر قانونية واضحة تنظم استخدام هذه التقنيات، مع تحديد حالات تطبيقها ، وشروطها بدقة.
 
 Artificial intelligence has brought about a significant transformation in the resolution of e-commerce contract disputes, as it can now analyze contracts and identify points of contention within minutes instead of months. This technology saves considerable time and effort compared to traditional arbitration. However, it faces several legal and practical challenges ,The most notable advantage of automated arbitration is its exceptional speed and ability to process thousands of disputes daily at a minimal cost compared to human arbitration. Additionally, it can leverage vast databases of legal precedents to ensure consistent decisions. Yet, these benefits come with significant challenges,
 From a legal perspective, most jurisdictions require arbitrators to be natural persons, raising doubts about the legitimacy of decisions issued by AI systems. There are also transparency concerns, as some deep learning algorithms are difficult to interpret in terms of their decision-making processes ,In practice, automated arbitration is only suitable for simple, repetitive disputes, such as consumer conflicts or minor e-commerce transaction issues. Complex disputes requiring precise legal interpretation or consideration of special circumstances still demand human intervention ,The optimal solution lies in adopting a hybrid approach that combines machine efficiency with human oversight. AI can analyze disputes and propose solutions, while a human arbitrator reviews them and issues the final decision. Additionally, clear legal frameworks must be developed to regulate the use of these technologies, specifying their applications and conditions with precision.

الكلمات الرئيسية

الموضوعات الرئيسية


  1. أولاً: المراجع العربية:

    أ: الكتب:

    1. الدكتور أحمد عبد الكريم سلامة، التحكيم في المعاملات المالية الداخلية والدولية، دار النهضة العربية، 2006
    2. الدكتور أحمد عبد الكريم سلامة، نظرية العقد الدولي الطليق، دار النهضة العربية، ج2، 1989
    3. الدكتور أحمد هندي، تنفيذ أحكام المحكمين، دار الجامعة الجديد للنشر، 2001
    4. الدكتور أبو العلا النمر، المركز القانوني للمحكم في خصومة التحكيم، دار النهضة العربية، 2006
    5. الدكتور إبراهيم أحمد إبراهيم، التحكيم الدولي الخاص، دار النهضة العربية، 2000
    6. الدكتور إبراهيم بن أحمد بن سعيد زمزمي، القانون الواجب التطبيق في منازعات عقود التجارة الإلكترونية، دار النهضة العربية، 2009
    7. الدكتور أحمد سعيد، قانون التجارة الإلكترونية، دار النهضة العربية، 2019/2020
    8. الدكتور حسن كيرة, أصول القانون, دار المعارف بمصر, السنة 1957.
    9. الدكتورة حفيظة السيد الحداد، الموجز في النظرية العامة في التحكيم التجاري والدولي، منشورات الحلبي الحقوقية، 2004
    10. الدكتورة حفيظة السيد الحداد، الطعن بالبطلان عن أحكام التحكيم الصادرة في المنازعات الخاصة الدولية، دار الفكر الجامعي، 1997
    11. الدكتور حسام الأهواني، أثبات عقود التجارة الإلكترونية، مؤتمر القانون وتحديات المستقبل، 1997
    12. الدكتور خالد ممدوح إبراهيم ،التنظيم القانوني للذكاء الاصطناعي ،دار الفكر الجامعي ، السنة 2022،
    13. الدكتور خالد ممدوح إبراهيم، لوجستيات التجارة الإلكترونية ، دار الفكر الجامعي، 2008
    14. الدكتور خالد ممدوح إبراهيم، إبرام العقد الإلكتروني، دار الفكر الجامعي، 2006
    15. الدكتور رضا عبيد، القانون التجاري، لا يوجد دار نشر ، السنة 1983
    16. الدكتور سامي أبو اليزيد، التحكيم التجاري الدولي، دار النهضة، 2018
    17. الدكتور صالح المنزلاوي، القانون الواجب التطبيق على عقود التجارة الإلكترونية، دار النهضة، 2005
    18. الدكتور صالح جاد المنزلاوي، القانون الواجب التطبيق على عقود التجارة الالكترونية، دار الجامعة الجديدة، 2008
    19. الدكتور عبد الرزاق السنهوري, علم أصول القانون, مطبعة فتح الله الياس نوري, السنة 1936
    20. الدكتور عبد الله نوار شعت، الأثبات والالتزامات في العقود الإلكترونية، مكتبة الوفاء القانونية، 2017
    21. الدكتور عصمت عبد الله الشيخ، التحكيم في العقود الإدارية ذات الطابع الدولي، دار النهضة العربية، 2000
    22. الدكتور عرفات احمد المنجى، التحكيم في منازعات الاعتمادات المستندية، المركز القومي للإصدارات القانونية، 2017
    23. الدكتور علاء محيي الدين مصطفى، التحكيم في منازعات العقود الإدارية الدولية، دار الجامعة الجديدة، 2008
    24. الدكتور فتحي والي، التحكيم في المنازعات الوطنية والتجارية الدولية، منشأة المعارف، 2014
    25. الدكتور محمد حسين منصور، العقود الدولية، دار الجامعة الجديدة، 2009
    26. الدكتور محمد حسين منصور ,نظرية الحق, منشأة المعارف ,السنة1998
    27. الدكتور محمد عبد الرحمن، الذكاء الاصطناعي: المفهوم والتطبيقات، دار النهضة العربية، 2020
    28. الدكتور مختار بربري، التحكيم التجاري الدولي، دار النهضة العربية، 1995
    29. الدكتور مصطفى كمال طه ووائل بندق، الأوراق التجارية ووسائل الدفع الإلكتروني، دار الفكر الجامعي، 2005
    30. الدكتور مصطفى موسى العجارمة، التنظيم القانوني للتعاقد عبر شبكة الانترنت، دار الكتب القانونية، 2010
    31. الدكتور هادي مسلم البشكاني، التنظيم القانوني للتجارة الإلكترونية ، دار الكتب القانونية، 2009
    32. الدكتور ناجح عبدالوهاب أحمد , التطور الحديث للقانون الإداري في ظل الحكومة الالكترونية , دار الجامعة , مصر , الاسكندرية , 2010
    33. كريستيان يوسف ، المسئولية المدنية عن فعل الذكاء الاصطناعي ،منشورات الحلبي الحقوقية، السنة 2022
    34. الدكتور أيمن محمد الاسيوطي , الجوانب القانونية لتطبيق الذكاء الاصطناعي , ط1 , دار مصر للنشر والتوزيع ,السنة 2020

    ب .المقالات:

    1. الدكتور أحمد مصطفى الدبوسي الإشكاليات القانونية لإبرام الوكيل الذكي للعقود التجارية الذكية في ظل عصر البلوك تشين"، مجلة كلية القانون الكويتية العالمية، العدد 8، 2020.
    2. الدكتور إبراهيم سلامة احمد شوشة، انعكاس الذكاء الاصطناعي وتطبيقاته التجارية على القانون التجاري، مجلة الدراسات القانونية والاقتصادية ،المجلد العاشر العدد الثاني السنة2024.
    3. الدكتور أشرف وفا محمد"عقود التجارة الإلكترونية في القانون الدولي الخاص"، المجلة المصرية للقانون الدولي، العدد 57، 2001.
    4. الدكتور حسام الدين محمود محمد حسن"العقود الذكية المبرمة عبر تقنية البلوك تشين"، المجلة القانونية، كلية الحقوق جامعة المنصورة.
    5. الدكتور منية نشناش متعاقد الذكاء الاصطناعي شخص قانوني جديد"، مجلة أبحاث قانونية وسياسية، العدد 7، جامعة محمد الصديق، الجزائر، 2022.
    6. الدكتور منصور داود القيمة القانونية للبلوك تشين في الإثبات ودوره في نطاق التوثيق الرقمي"، مجلة الحقوق والعلوم الإنسانية، العدد 2، 2021.
    7. الدكتور محمد فتحي محمد إبراهيم، التنظيم التشريعي لتطبيقات الذكاء الاصطناعي، مجلة البحوث القانونية والاقتصادية، جامعة المنصورة، السنة 2022.
    8. الدكتور منصور داود، القيمة القانونية للبلوك تشين في الأثبات ودورة نطاق التوثيق الرقمي، مجلة الحقوق والعلوم الإنسانية، 2021
    9. الدكتور عبد الله محمد المرزوقي، التقاضي الإلكتروني (التقاضي الذكي)، وإلكترونية التقاضي (القضاء الذكي): دراسة مقارنة لتشريع دولة الإمارات العربية المتحدة مع بعض الأنظمة العربية و الأجنبية، مجلة جامعة الشارقة للعلوم القانونية ،العدد 2 السنة 2021،ص244.

    ج. رسائل علمية:

    • الدكتور مهند عزمي مسعود، القانون الواجب التطبيق علي العقد الدولي، رسالة دكتوراه، 2005
    • الدكتور إسماعيل أحمد الأسطل ، التحكيم في الشريعة الإسلامية ، رسالة دكتوراه جامعة القاهرة ، دار النهضة العربية
    • مجدولين رسمي، المسئولية المدنية الناشئة عن استخدام تقنيات الذكاء الاصطناعي، رسالة ماجستير، 2022
    • فاطمة أحمد عبد العزيز احمد بلال ،دور الذكاء الاصطناعي في تعزيز العدالة الناجزة امام القضاء، دراسة مقارنة مع النظامين القانوني والقضائي في دولة قطر، رسالة ماجستير كلية القانون جامعة قطر،السنة2023.
    • فريدة عثمان , الذكاء الاصطناعي دراسة مقارنة قانوني , بحث منشور في جامعة قاصدي مرباح , كلية الحقوق والعلوم السياسية.

    د. التشريعات:

    1. القانون المدني المصري رقم 131لسنة 1948
    2. قانون التحكيم المصري رقم 27 لسنة 1994
    3. قانون الأونسيترال النموذجي للتجارة الإلكترونية 1996
    4. اتفاقية نيويورك لاعتماد وإنفاذ أحكام التحكيم الأجنبية 1958
    5. المبادئ المتعلقة بالعقود التجارية الدولية 2013(يونيدروا)
    6. قانون حماية المستهلك المصري رقم 181 لسنة 2018
    7. القانون الاتحادي للقانون الدولي الخاص
    8. قانون التحكيم السعودي
    9. المبادئ المتعلقة بالعقود التجارية الدولية

    أحكام:

    • محكمة استئناف القاهرة (القضية رقم 71/115ق تحكيم تجاري ، الدائرة 91 ،جلسة 29/10/2003)
    • محكمة استئناف القاهرة (القضية رقم 26/114ق تحكيم تجاري ، الدائرة 63جلسة 18/2/1998)
    • محكمة استئناف القاهرة ، الدائرة 91 تجاري ، الدعوى رقم 160/120ق جلسة 29/6/2003)
    • محكمة استئناف القاهرة ، الدائرة 8 تجاري ، جلسة 20/7/1999 في الاستئناف رقم 7 لسنة 116ق تحكيم)
    • دعوى بطلان حكم التحكيم ، استئناف رقم 2240/111ق (الدائرة 63 تجاري) جلسة 22/2/1995)

     

    المراجع الأجنبية:

     

    1. Ashley,D. (2017) Artificial Intelligence and Legal Analytics. Cambridge: Cambridge University Press.
    2. Blackaby, et al. (2015) Redfern and Hunter on International Arbitration. 6th edn. Oxford: Oxford University Press.
    3. Born, (2021) International Commercial Arbitration. 3rd edn. Alphen aan den Rijn: Kluwer Law International.
    4. Cortés, (2010) Online Dispute Resolution for Consumers in the European Union. Abingdon: Routledge.
    5. Hildebrandt, (2015) Law and Technology. London: Routledge.
    6. Lew,D.M. et al. (2003) Comparative International Commercial Arbitration. The Hague: Kluwer Law International.
    7. Pasquale, (2015) The Black Box Society: The Secret Algorithms That Control Money and Information. Cambridge, MA: Harvard University Press.
    8. Susskind, (2013) Tomorrow’s Lawyers: An Introduction to Your Future. Oxford: Oxford University Press.
    9. Winn,K. (2014) Cyberlaw: Cases and Materials on the Internet, Digital IP, and E-Commerce. St. Paul, MN: West Academic Publishing.
    10. Scherer,U. (2016) ‘Regulating AI Systems: Risks, Challenges, and Strategies’,Harvard Journal of Law & Technology, 29(2)
    11. Schultz, (2018) ‘Personality of AI and the Limits of Legal Personhood’,Law, Innovation and Technology, 10(2).
    12. Yeung, (2018) ‘Algorithmic Regulation: A Critical Interrogation’,Regulation & Governance, 12(4).
    13. European Parliament (2023) Artificial Intelligence Act (AI Act), 17. Brussels: EU.
    14. UNCITRAL (1958) Convention on the Recognition and Enforcement of Foreign Arbitral Awards(New York Convention). New York: UN.
    15. UNCITRAL (1996) Model Law on Electronic Commerce. Vienna: UN.

    المواقع الالكترونية:

    http://arablaw.com/
    https://iccwbo.org/
    https:// www.modria.com/
    https://ejust.fr/

    https://www.statista.com/

    https://uncitral.un.org/

    https://consumer-redress.ec.europa.eu/site-relocation_en

    https://u.ae/ar-AE/about-the-uae/strategies-initiatives-and-awards/strategies-plans-and-visions/government-services-and-digital-transformation/uae-strategy-for-artificial-intelligence

    https://www.diac.com/ar/search/?aSearchText=AI

    https://www.scribd.com/document/788747430/Gary-Born-International-Commercial-Arbitration

    https://www.pbookshop.com/media/filetype/s/p/1450868628.pdf

    https://api.pageplace.de/preview/DT0400.9780198883647_A46686403/preview-9780198883647_A46686403.pdf

    https://trans-lex.org/134100/_/lew-julian-d-m-mistelis-loukas-a-kr%C3%B6ll-stefan-m-comparative-international-commercial-arbitration-kluwer-law-international-the-hague-2003/

    https://oeil.secure.europarl.europa.eu/oeil/en/document-summary?id=1744797

    https://www.academia.edu/118286512/Smart_Technologies_and_the_End_s_of_Law_Novel_Entanglements_of_Law_and_Technology

    https://www.statista.com/topics/871/online-shopping/

    https://www.cambridge.org/core/books/artificial-intelligence-and-legal-analytics/E7D705EEF392501A1DB180645917E7E0

    https://www4.austlii.edu.au/au/journals/ANZCompuLawJl/2002/44.pdf

    https://www.studentlawjournal.com/reviews/contract/contr_cff.htm

    https://academic.oup.com/book/27240?login=false

    https://books.google.co.uk/books?hl=ar&lr=&id=7tU-

    https://books.google.co.uk/books?hl=ar&lr=&id=bmZoEAAAQBAJ&oi=fnd&pg=PT33&dq=++G.+(2021)+International+Commercial+Arbitratione

    https://www.business-in-a-box.com/docs/?q=arbitration-contract&a=arbitration-

    https://academic.oup.com/oxford-law-pro/book/60058?login=false

    https://www.academia.edu/38739537/Article_Review_Algorithmic_Regulation_a_critical_interrogation_by_Karen_Yeung

    https://academic.oup.com/book/27240?login=false

    https://www.researchgate.net/publication/360635350_AI_in_Arbitration_and_Courts

    https://digitalcommons.nyls.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=2582&context=fac_articles_chapters

    https://www.taylorfrancis.com/books/oa-mono/10.4324/9780203847756/online-dispute-resolution-consumers-european-union-pablo-cort%C3%A9s

    https://www.law.pitt.edu/people/kevin-d-ashley

    https://api.pageplace.de/preview/DT0400.9789041173775_A42018679/preview-9789041173775_A42018679.pdf

    https://academic.oup.com/spp/article-abstract/44/4/579/3806863?login=false

    https://uncitral.un.org/sites/uncitral.un.org/files/media-documents/uncitral/ar/new-york-convention-a.pdf

    https://jolt.law.harvard.edu/articles/pdf/v29/29HarvJLTech353.pdf

    https://uncitral.un.org/sites/uncitral.un.org/files/media-documents/uncitral/en/21-07996_expedited-arbitration-e-ebook.pdf

    https://almawsoa.com/%D8%AA%D9%82%D9%86%D9%8A%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D8%B0%D9%83%D8%A7%D8%A1-%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B5%D8%B7%D9%86%D8%A7%D8%B9%D9%8A/

    https://legalvision.co.uk/disputes-litigation/what-is-online-dispute-resolution

    https://cedr.modria.com/ /

     

    References:

     

    alkutub:

    • alduktur 'ahmad eabd alkarim salamat, altahkim fi almueamalat almaliat aldaakhiliat waldawliati, dar alnahdat alearabiati, 2006
    • alduktur 'ahmad eabd alkarim salamat, nazariat aleaqd alduwlii altaliqi, dar alnahdat alearabiati, ja2, 1989
    • alduktur 'ahmad hindi, tanfidh 'ahkam almuhkamayna, dar aljamieat aljadid lilnashri, 2001
    • alduktur 'abu aleula alnamiru, almarkaz alqanuniu lilmuhkam fi khusumat altahkimi, dar alnahdat alearabiati, 2006
    • alduktur 'iibrahim 'ahmad 'iibrahim, altahkim aldawliu alkhasu, dar alnahdat alearabiati, 2000
    • alduktur 'iibrahim bin 'ahmad bin saeid zamzami, alqanun alwajib altatbiq fi munazaeat euqud altijarat al'iilikturuniati, dar alnahdat alearabiati, 2009
    • alduktur 'ahmad saeida, qanun altijarat al'iilikturuniati, dar alnahdat alearabiati, 2019/2020
    • alduktur hasan kiratin, 'usul alqanuni, dar almaearif bimasri, alsanat 1957.
    • aldukturat hafizat alsayid alhadaadi, almujaz fi alnazariat aleamat fi altahkim altijarii walduwali, manshurat alhalabii alhuquqiati, 2004
    • aldukturat hafizat alsayid alhadaadi, altaen bialbatlan ean 'ahkam altahkim alsaadirat fi almunazaeat alkhasat alduwliati, dar alfikr aljamieii, 1997
    • alduktur husam al'ahwani, 'athabat euqud altijarat al'iiliktruniati, mutamar alqanun watahadiyat almustaqbali, 1997
    • alduktur khalid mamduh 'iibrahim ,altanzim alqanuniu lildhaka' aliaistinaeii ,dar alfikr aljamieii , alsanat 2022,
    • alduktur khalid mamduh 'iibrahima, lujistiaat altijarat al'iiliktiruniat , dar alfikr aljamieii, 2008
    • alduktur khalid mamduh 'iibrahim, 'iibram aleuqd al'iilikturunii, dar alfikr aljamieii, 2006
    • alduktur rida eubayd, alqanun altijari, la yujad dar nashr , alsanat 1983
    • alduktur sami 'abu alyazidi, altahkim altijariu alduwli, dar alnahdati, 2018
    • alduktur salih almanzilawi, alqanun alwajib altatbiq ealaa euqud altijarat al'iilikturuniati, dar alnahdati, 2005
    • alduktur salih jad almanzilawi, alqanun alwajib altatbiq ealaa euqud altijarat alalkitruniati, dar aljamieat aljadidati, 2008
    • alduktur eabd alrazaaq alsanhuri, ealam 'usul alqanuni, matbaeat fath allah alyas nuri, alsanat 1936
    • alduktur eabd allah nuaar shaet, al'athabat walialtizamat fi aleuqud al'iilikturuniati, maktabat alwafa' alqanuniati, 2017
    • alduktur eismat eabd allh alshaykhu, altahkim fi aleuqud al'iidariat dhat altaabae alduwali, dar alnahdat alearabiati, 2000
    • alduktur earafat aihmad almunjaa, altahkim fi munazaeat alaietimadat almustandiati, almarkaz alqawmii lil'iisdarat alqanuniati, 2017
    • alduktur eala' muhyi aldiyn mustafaa, altahkim fi munazaeat aleuqud al'iidariat alduwaliati, dar aljamieat aljadidati, 2008
    • alduktur fathi wali, altahkim fi almunazaeat alwataniat waltijariat aldawliati, munsha'at almaearifi, 2014
    • alduktur muhamad husayn mansur, aleaqud alduwliatu, dar aljamieat aljadidati, 2009
    • alduktur muhamad husayn mansur ,nzariat alhaqa, munsha'at almaearif ,alsanat1998
    • alduktur muhamad eabd alrahman, aldhaka' aliastinaeiu: almafhum waltatbiqatu, dar alnahdat alearabiati, 2020
    • alduktur mukhtar birbiri, altahkim altijariu aldawli, dar alnahdat alearabiati, 1995
    • alduktur mustafaa kamal tah wawayil bunduqu, al'awraq altijariat wawasayil aldafe al'iilikturunii, dar alfikr aljamieii, 2005
    • alduktur mustafaa musaa aleajarimat, altanzim alqanuniu liltaeaqud eabr shabakat aliantirnti, dar alkutub alqanuniati, 2010
    • alduktur hadi muslim albishkani, altanzim alqanuniu liltijarat al'iilikturuniat , dar alkutub alqanuniati, 2009
    • alduktur najih eabdalwahaab 'ahmad , altatawur alhadith lilqanun al'iidarii fi zili alhukumat alalkitruniat , dar aljamieat , misr , alaiskandariat , 2010
    • kiristian yusif , almasyuwliat almadaniat ean fiel aldhaka' aliastinaeii ,manshurat alhalabii alhuquqiati, alsanat 2022
    • alduktur 'ayman muhamad alasyutiu , aljawanib alqanuniat litatbiq aldhaka' aliastinaeii , ta1 , dar misr lilnashr waltawzie ,alsanat 2020

    almaqalat:

    • alduktur 'ahmad mustafaa aldabuwsi al'iishkaliaat alqanuniat li'iibram alwakil aldhakii lileuqud altijariat aldhakiat fi zili easr albuluk tshin", majalat kuliyat alqanun alkuaytiat alealamiati, aleadad 8, 2020.
    • alduktur 'iibrahim salamat aihmad shwshat, aneikas aldhaka' aliastinaeii watatbiqatih altijariat ealaa alqanun altijari, majalat aldirasat alqanuniat waliaqtisadiat ,almujalad aleashir aleadad althaani alsanatu2024.
    • alduktur 'ashraf wafa muhamadu"eaqud altijarat al'iiliktiruniat fi alqanun alduwlii alkhasa", almajalat almisriat lilqanun alduwalii, aleadad 57, 2001.
    • alduktur husam aldiyn mahmud muhamad hasanu"aleuqud aldhakiat almubramat eabr taqniat albuluk tshin", almajalat alqanuniati, kuliyat alhuquq jamieat almansura.
    • alduktur manyat nashnash mutaeaqid aldhaka' alaistinaeiu shakhs qanuniun jadidun", majalat 'abhath qanuniat wasiasiati, aleadad 7, jamieat muhamad alsidiyq, aljazayar, 2022.
    • alduktur mansur dawud alqimat alqanuniat lilbuluk tshin fi al'iithbat wadawrih fi nitaq altawthiq alraqmii", majalat alhuquq waleulum al'iinsaniati, aleadad 2, 2021.
    • alduktur muhamad fathi muhamad 'iibrahim, altanzim altashrieiu litatbiqat aldhaka' aliaistinaeii, majalat albuhuth alqanuniat waliaqtisadiati, jamieat almansurati, alsanat 2022.
    • alduktur mansur dawud, alqimat alqanuniat lilbuluk tshin fi al'athabat wadawrat nitaq altawthiq alraqmii, majalat alhuquq waleulum al'iinsaniati, 2021
    • alduktur eabd allah muhamad almarzuqi, altaqadi al'iiliktruniu (altaqadi aldhakii), wa'iilikturuniat altaqadi (alqada' aldhakii): dirasat muqaranat litashrie dawlat al'iimarat alearabiat almutahidat mae baed al'anzimat alearabiat w al'ajnabiati, majalat jamieat alshaariqat lileulum alqanuniat ,aleadad 2 alsanat 2021,s244.

    rasayil eilmia:

    • alduktur muhanad eazmi maseud, alqanun alwajib altatbiq eali aleaqd alduwli, risalat dukturah, 2005
    • alduktur 'iismaeil 'ahmad al'astal , altahkim fi alsharieat al'iislamiat , risalat dukturah jamieat alqahirat , dar alnahdat alearabiat - 1986.
    • majdualin rasmi, almasyuwliat almadaniat alnaashiat ean astikhdam tiqniaat aldhaka' aliastinaeii, risalat majistir, 2022
    • fatimat 'ahmad eabd aleaziz aihmad bilal ,dawr aldhaka' alaistinaeii fi taeziz aleadalat alnaajizat amam alqada'i, dirasa muqaranat mae alnizamayn alqanunii walqadayiyi fi dawlat qatru, risalat majistir kuliyat alqanun jamieat qutr,alisanat2023.
    • fridat euthman , aldhaka' alaistinaeiu dirasat muqaranat qanuniin , bahath manshur fi jamieat qasidi mirbah , kuliyat alhuquq waleulum alsiyasiati.

    altashrieat:

    • alqanun almadaniu almisriu raqm 131lsanat 1948
    • qanun altahkim almisrii raqm 27 lisanat 1994
    • qanun al'uwnsitral alnamudhajii liltijarat al'iilikturuniat 1996
    • atifaqiat niwyurk liaetimad wa'iinfadh 'ahkam altahkim al'ajnabiat 1958
    • almabadi almutaealiqat bialeuqud altijariat alduwliat 2013(yunaydrua)
    • qanun himayat almustahlik almisrii raqm 181 lisanat 2018
    • alqanun alaitihadii lilqanun alduwalii alkhasi
    • qanun altahkim alsueudii
    • almabadi almutaealiqat bialeuqud altijariat alduwlia

    'ahkaam:

    • mahkamat aistinaf alqahira (alqadiat raqm 71/115q tahkim tijariun , aldaayirat 91 ,jilsat 29/10/2003)
    • mahkamat aistinaf alqahira (alqadiat raqm 26/114q tahkim tijariun , aldaayirat 63jilasat 18/2/1998)
    • mahkamat astinaf alqahirat , aldaayirat 91 tijari , aldaewaa raqm 160/120q jalsat 29/6/2003)
    • mahkamat astinaf alqahirat , aldaayirat 8 tijariun , jalsat 20/7/1999 fi aliaistinaf raqm 7 lisanat 116q tahkimu)
    • daewaa batalan hukm altahkim , astinaf raqm 2240/111q (aldaayirat 63 tajari) jalsat 22/2/1995)